Gedragspsycholoog over Almeerse afvaldumpingen: ‘Mensen zijn een beetje lui’

Elke dag haalt de gemeente Almere meer dan 200 afvaldumpingen van straat. Slechts 28 procent van de Almeerders is (zeer) tevreden met hoe de gemeente omgaat met het opruimen van gedumpt afval op straat. Waarom dumpen mensen hun afval? Gedragspsycholoog en geboren Almeerder Daan van Velsen legt uit hoe het kan dat niet alle mensen hun afval opruimen, en wat de gemeente nog zou kunnen doen. 

“Mensen zijn groepsdieren. Als er ergens veel afval ligt, zijn we geneigd om onszelf ook minder schoon te gedragen en ons eigen afval minder snel op te ruimen. Men denkt dan snel dat het normaal is om het hier ernaast te zetten. ‘Het is toch al niet schoon,’ denken ze dan,” vertelt van Velsen.

‘Mensen zijn een beetje lui’

Daarnaast zijn mensen “ook een beetje lui.” Dat heeft ons in de prehistorie geholpen om onze krachten op te sparen. Ons brein is daarin niet meer heel erg veranderd, waardoor we daarom in het dagelijks leven snel terugvallen in gemakzuchtigheid. “Zo zie je dat mensen geen zin meer hebben om hun afval terug naar huis te nemen wanneer de container voor hun huis vol is. Het kost meer moeite, en dan is het makkelijker om afval te dumpen.”

Ook zou het volgens van Velsen kunnen dat er veel weerstand is tegen de gemeente. “Dat zie je vaker, als mensen het bijvoorbeeld niet eens zijn met afvalplannen. Dan zetten ze expres hun afval naast de bak.” Het beste om dan te doen, vertelt hij, is vanuit de vuilnismannen of lokale ondernemers redeneren, zodat mensen weten dat ook zij het belangrijk vinden dat de buurt schoon blijft.

Volgens Van Velsen zijn er veel redenen waarom mensen hun afval opruimen. Zo zou bijvoorbeeld een taalbarrière ook een rol kunnen spelen. “Wat je veel merkt is dat wanneer mensen het systeem niet kennen, ze niet precies hoe ze hun afval moeten aanbieden.” Als brieven daarover alleen in het Nederlands gestuurd worden en een groep mensen dat niet beheerst, kan het zijn dat mensen niet begrijpen waar ze hun afval wel moeten aanbieden. Ook laaggeletterdheid zou hier een rol in kunnen spelen, aldus de gedragspsycholoog.

Rol van de gemeente

Toch zijn er volgens Van Velsen nog wel dingen die de gemeente kan doen om het aantal afvaldumpingen te laten afnemen. “Als je erachter komt dat mensen in een wijk met veel huisvuil het systeem niet begrijpen, zou je met symbolen kunnen werken.” Dat kan werken als oplossing voor een taalbarrière of lage leesvaardigheid.

Ook communicatie rondom vaste ophaaldagen zou de gemeente simpeler kunnen aanbieden. “Het beste is om dat duidelijk te maken met korte en krachtige teksten en met bijvoorbeeld in de fysieke omgeving een aantal ‘cues’, zoals een lamp die gaat branden als het de ophaaldag is.”

Verder zegt van Velsen dat het heel belangrijk is om te zorgen dat de basis op orde is: de omgeving moet er schoon, duidelijk en opgeruimd uitzien. Dat lokt schoon gedrag uit. Dat betekent bijvoorbeeld dat zwerfafval snel opgehaald moet worden. “Dat combineer je het liefst met een sociale norm boodschap: ‘“de meeste bewoners vinden het normaal om dit te doen.” Dat laatste is sowieso belangrijk: volgens van Velsen moeten mensen niet teveel het gevoel krijgen dat ze verplicht zijn om iets te doen en zou het goed zijn om het woord ‘moeten’ te vermijden.